Μικρασιατική καταστροφή: Τις πταίει;

Μικρασιατική καταστροφή: Τις πταίει;

Το ιστολόγιο αυτό δημιουργήθηκε για να αποτελέσει ένα πεδίο έρευνας, προβληματισμού ,δημιουργικότητας και συνεργασίας των μαθητών του Λυκείου. Δε φιλοδοξεί να δώσει έτοιμες λύσεις, ούτε οριστικές απαντήσεις για ζητήματα που καίνε και πληγώνουν ακόμη, και πολλές φορές δημιουργούν ισχυρές αντιπαραθέσεις. Φιλοδοξεί να κάνει τους μαθητές να σκεφτούν, να ψάξουν, να κρίνουν, να αμφισβητήσουν και γιατί όχι, να αρθρώσουν το δικό τους λόγο και άποψη. Και όλα αυτά μέσα από συζήτηση ,συνεργασία, αλληλεπίδραση.


Τετάρτη 23 Ιουνίου 2010

Η προσφορά των προσφύγων

Χαρακτηρισμένη ως η «μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμών στην ιστορία», η αθρόα εισροή προσφύγων στην ελληνική επικράτεια, προκάλεσε μια σειρά ανακατατάξεων σε δημογραφικό και οικονομικό επίπεδο, τα οποία κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Ελλάδα μέσα σε ήδη διαμορφωμένες αρνητικές κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Τα προβλήματα αυτά ήταν η στέγαση, οι υποδομές υποδοχής και εγκατάστασης, η δημόσια υγεία και η επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγωνΦαίνεται πως η άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα ωφέλησε, τουλάχιστον, μεσοπρόθεσμα την ελληνική οικονομία, Κάποιοι από τους πρόσφυγες μπόρεσαν να συνεχίσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες στην Ελλάδα. Πέραν της κινητής περιουσίας και της εμπειρίας που μετέφεραν στην Ελλάδα οι πρόσφυγες, λειτούργησαν και ως παράγοντας διεύρυνσης της εσωτερικής αγοράς. Υπήρξε επίσης μεγάλη αύξηση της προσφοράς ειδικευμένης και φθηνής εργατικής δύναμης, προς όφελος του κεφαλαίου, εγχώριου και διεθνούς.
Η στέγαση των προσφύγων, τα αποξηραντικά έργα, η οδοποιία, οι επικοινωνίες, η παραγωγή υφαντουργικών ειδών πρώτης ανάγκης εμφανίστηκαν αφενός ως επείγοντες και επιτακτικοί στόχοι κοινωνικής πολιτικής και αφ’ ετέρου λειτούργησαν μακροπρόθεσμα ως προσοδοφόροι τομείς για ελληνικές και ξένες επιχειρήσεις. Η αγροτική μεταρρύθμιση προχώρησε βαθύτερα, χάρη στους πρόσφυγες, όπως και ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομία. Επίσης, ορισμένοι κλάδοι της οικονομίας όπως η υφαντουργία, η ταπητουργία και οι οικοδομές αναπτύχθηκαν με ρυθμούς ταχύτερους απ' ό,τι άλλοι.Δεν είναι εύκολο να σταθμίσει κανείς τις επιπτώσεις της αθρόας εισροής προσφύγων σε όλους τους τομείς της ελληνικής ζωής. Ωστόσο, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι παρά την κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική αναταραχή, παράγονται οι συνθήκες για τη θεμελίωση ενός σύγχρονου ομογενοποιημένου κράτους. Με αφετηρία την επομένη της αναγκαστικής μετανάστευσης, οι πρόσφυγες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη συνδιαμόρφωση του σύγχρονου ελληνισμού.Στα παραπάνω είναι αναγκαίο να συνδυαστεί και η πολιτισμική τους προσφορά, ως τόνωση της πνευματικής ζωής και διαμόρφωση μιας νέας ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας. Ωστόσο, θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι σε κοινωνικό επίπεδο οι μαζικοί θάνατοι από την εξαθλίωση, τις κακουχίες και τις ασθένειες, η ψυχολογική αναταραχή, οι άθλιες συνθήκες εργασίας και οι προσωπικές απώλειες δεν μπορούν να εξισορροπήσουν ως ανταλλάγματα τις όποιες οικονομικές ή πολιτισμικές ωφέλειες που επήλθαν.Προερχόμενοι από τόπους με μακραίωνη πολιτισμική παράδοση, οι πρόσφυγες μετέφεραν στην νέα τους πατρίδα τον πολιτισμό τους. Η μουσική τους, το σμυρναίικο τραγούδι, επηρέασε τα λαϊκά στρώματα, παρέχοντας νέους τρόπους έκφρασης. Ο μικρασιατικός αστικός πληθυσμός, προστιθέμενος στον ελληνικό αστικό πληθυσμό, καθόρισε τη σύζευξη του σμυρναίικου με το ρεμπέτικο. Με το ρεμπέτικο τραγούδι εκφράζεται η πολυσυλλεκτικότητα των νέων κατοίκων της Σύρου, του Πειραιά και άλλων πόλεων με λιμάνι. Προερχόμενοι οι Μικρασιάτες από περιοχές στις οποίες λειτουργούσαν σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα και εκτεταμένο σχολικό δίκτυο, με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα τους, αναζωογόνησαν το ελλαδικό πολιτισμικό τοπίο με νέες αντιλήψεις και πολιτισμικές αξίες. Το 1922 θεωρείται σημαντικός σταθμός για τη λογοτεχνία. Οι λογοτέχνες της νέας γενιάς αναζητούν διαφορετικά «εργαλεία» για να αποδώσουν ορθά αυτό που έγινε, αναζητούν νέες αρχές, αναθεωρούν τα ιδανικά τους και επαναπροσδιορίζουν την «ελληνικότητα» σε σχέση με το αρχαίο παρελθόν της και τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμό. Πέραν της μουσικής και της λογοτεχνίας ο χορός,, η διατροφή, η ενδυμασία και τα κοινωνικά έθιμα εμπλούτισαν την ελληνική παράδοση, παράγοντας νέα ρεύματα για την επιστήμη της λαογραφίας. Ιδιαίτερα οι πόλεις στην προκειμένη περίπτωση, λειτούργησαν ως ανοικτά «συστήματα» για τη διάχυση και αφομοίωση κάθε είδους πολιτισμικής δραστηριότητας.

Τρίτη 8 Ιουνίου 2010

Πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της Ελλάδας 1922-1923

Το τέλος της μικρασιατικής εκστρατείας δημιούργησε μια έκρυθμη κατάσταση στην Ελλάδα. Μέσα στη γενική εκείνη σύγχυση  διοικητές των στρατιωτικών τμημάτων της Χίου και της Μυτιλήνης επαναστατούν κατά της  κυβέρνησης στρέφοντας τα όπλα κατά της Αθήνας. Την ηγεσία αναλαμβάνουν οι συνταγματάρχες  Νικόλαος Πλαστήρας  και Στυλιανός  Γονατάς και ο αντιπλοίαρχος Δημήτριος Φωκάς. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄ αναγκάζεται σε παραίτηση υπέρ του διαδόχου Γεωργίου και καταφεύγει στην Ιταλία όπου και πεθαίνει από καρδιακό επεισόδιο.
Σχηματίζεται η κυβέρνηση Κροκίδα και συστήνεται έκτακτο στρατοδικείο αν και έχουν λήξει οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ή αίτιοι της κατάρρευσης του μετώπου, αλλά για να δικάσει πολιτικούς, όπου στη γνωστή Δίκη των Εξ το Νοέμβριο του 1922 καταδικάζει τελικά σε θάνατο τους θεωρούμενους ως "πρωταίτιους της τραγωδίας", Δημήτριο Γούναρη,  Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, Γεώργιο Μπαλτατζή, Νικόλαο Θεοτόκη και Γεώργιο Χατζηανέστη η θανάτωση των οποίων και εκτελέσθηκε αμέσως.
Στις εκλογές του Δεκεμβρίου 1923, μετά την αποχή των φιλομοναρχικών, σχηματίζεται κυβέρνηση Φιλελευθέρων, ο βασιλιάς φεύγει και ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου ανακηρύσσει τη δημοκρατία. Η συνθήκη της Λωζάνης 11 Ιουλίου 1923 κλείνει οριστικά την τραγωδία και επικυρώνει την οδύσσεια της άφιξης των προσφύγων εξαιτίας της ανταλλαγής των πληθυσμών που είχε αρχίσει με τη Σύμβαση για την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας της 30ής Ιανουαρίου 1923  και τις δυσκολίες της ρίζωσης και κοινωνικής ένταξης στο σώμα της Ελλάδας, αφού οι «ανταλλάξιμοι» εκατέρωθεν δεν είχαν το δικαίωμα της επιστροφής στις πατρογονικές εστίες.

Η καταστροφή της Σμύρνης

Στις 27 Αυγούστου ο στρατός του Ατατούρκ έφτασε στην Σμύρνη, την οποία και κατέλαβε. Η πόλη παραδόθηκε στο καταστροφικό μένος του τουρκικού στρατού αλλά και των ατάκτων «τσετών». Χάθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων Μικρασιατών, κάτω από τα αδιάφορα μάτια της χριστιανικής Δύσης ΄Τα πλοία των συμμάχων που ναυλοχούσαν στο λιμάνι της Σμύρνης δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να προστατέψουν τον άμαχο χριστιανικό πληθυσμό από τη σφαγή, τις βιαιοπραγίες και τις λεηλασίες. .Τα υπολείμματα της ελληνικής στρατιάς μόλις κατόρθωσαν να εγκαταλείψουν τα παράλια της Ιωνίας ενώ ολόκληρα τμήματα στρατού συνελήφθησαν και σχημάτισαν πορείες προς το εσωτερικό της Ανατολίας τα τάγματα εργασίας.

Στο εσωτερικό

Ενισχύονται οι αντιπολιτευτικές φωνές (ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν τον Μάρτιο του 1922 το Δημοκρατικό Μανιφέστο με το οποίο ασκούσαν κριτική στις επιλογές της πολιτικής ηγεσίας) και οξυνόταν η οικονομική κρίση. Η οικονομική κρίση αντιμετωπίστηκε με διχοτόμηση της δραχμής (Μάρτιος 1922)
Στη γραμμή Εσκίρ Σεχί –Κιουτάχεια -Αφιόν Καραχισάρ εκδηλώθηκε η μεγάλη Τουρκική αντεπίθεση (13 Αυγούστου 1922). Λίγο μετά η ελληνική άμυνα κατέρρευσε και άρχισε άτακτη υποχώρηση προς τα παράλια.

Οι εξελίξεις στο μέτωπο έως τον Αύγουστο του 1922

Η νέα φιλοβασιλική κυβέρνηση δεν τήρησε την προεκλογική της υπόσχεση για τερματισμό του πολέμου. Ο Κωνσταντίνος και η πολιτική ηγεσία αποφάσισαν να συνεχίσουν τον πόλεμο και να τον ενισχύσουν Μάλιστα. ο Κωνσταντίνος πήγε ο ίδιος στη Μικρά Ασία ενώ ο Κεμάλ κήρυξε ιερό πόλεμο. Το καλοκαίρι του 1921, τα ελληνικά στρατεύματα πραγματοποίησαν μεγάλη επίθεση με σκοπό να κυκλώσουν τον Κεμάλ στην Άγκυρα. Ο ελληνικός στρατός έφτασε με υπεράνθρωπη προσπάθεια μέχρι το Σαγγάριο ποταμό όπου έγινε η τελευταία επιθετική μάχη με αρκετές χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες. Αποφασίστηκε να υποχωρήσουν στη γραμμή Εσκίρ Σεχίρ – Κιουτάχεια – Αφιόν Καραχισάρ. Εκεί παρέμεινε το μέτωπο για ένα χρόνο. Οι Έλληνες κατείχαν μια ζώνη 100 περίπου χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα και ούτε να προχωρήσουν μπορούσαν ούτε να αποχωρήσουν αποφάσιζαν. 

Εσωτερική πολιτική -Εξελίξεις στο εξωτερικό

Τον Ιούλιο του 1920 υπογράφτηκε η Συνθήκη των Σεβρών που αφορούσε την ηττημένη στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Οθωμανική Αυτοκρατορία η οποία έχανε πολλά από τα εδάφη της .Με τη συνθήκη αυτή όμως η Ελλάδα γινόταν η « Ελλάδα των δύο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών» ενώ το όραμα της Μεγάλης Ιδέας φαινόταν να γίνεται απτή πραγματικότητα
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος γύριζε θριαμβευτής από το Παρίσι όταν στο σταθμό των τρένων δέχτηκε δολοφονική επίθεση από φανατικούς αντιβενιζελικούς. Τραυματίστηκε ελαφριά αλλά αυτό όξυνε τα πάθη του Εθνικού Διχασμού και οδήγησε στην εκτέλεση με συνοπτικές διαδικασίες του Ίωνα Δραγούμη από φανατικούς βενιζελικούς.. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα προκηρύχθηκαν εκλογές το Νοέμβριο του 1920. Ο Βενιζέλος μετά την επιτυχία των Σεβρών πίστευε ότι θα τις κερδίσει. Υποτίμησε το γεγονός όμως, ότι ένα σημαντικό τμήμα του ελληνικού λαού είχε κουραστεί από την πολύχρονη πολεμική προσπάθεια και έτσι είδε ανέλπιστα να κερδίζει η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις (συμμαχία από όλα τα αντιβενιζελικά κόμματα). Η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις κατέβηκε  στον εκλογικό στίβο με την υπόσχεση στον ελληνικό λαό ότι θα σταματούσε τον πόλεμο εάν κέρδιζε τις εκλογές. Ο Βενιζέλος ηττήθηκε στις εκλογές και έφυγε απογοητευμένος στο εξωτερικό, ενώ η νέα φιλοβασιλική κυβέρνηση οργάνωσε δημοψήφισμα με το οποίο επέστρεψε ο μισητός στην Αντάντ βασιλιάς Κωνσταντίνος. Αυτό έδωσε το πρόσχημα στις δυνάμεις της Αντάντ να άρουν εύσχημα τη στήριξή τους στη σύμμαχό τους Ελλάδα  και να στραφούν φανερά και απροκάλυπτα η Γαλλία και η Ιταλία και συγκαλυμμένα η Αγγλία προς τον Κεμάλ και το κίνημά του. Έτσι ο Κεμάλ , αφού υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με τη Σοβιετική Ένωση (Μάρτιος 1921), προχώρησε στην υπογραφή σειράς συμφωνιών με τη Γαλλία (Μάρτιος και Οκτώβριος 1921)και την Ιταλία (Μάρτιος 1921) Με τις συμφωνίες αυτές οι δυο χώρες αποχωρούσαν από τη Μικρά Ασία με αντάλλαγμα την παραχώρηση οικονομικών προνομίων και διευκολύνσεων από την κεμαλική Τουρκία. Η Αγγλία που την εξυπηρετούσε η εμπλοκή του ελληνικού στρατού στο μικρασιατικό μέτωπο στήριζε την Ελλάδα μόνο διπλωματικά 

Το τουρκικό εθνικό κίνημα

Η ήττα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και η παρουσία στρατευμάτων της Αντάντ σε διάφορες περιοχές της χώρας γέννησαν αισθήματα ταπείνωσης στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς του οθωμανικού κράτους, πολλοί από τους οποίους αντέδρασαν με απροθυμία να εφαρμόσουν τους όρους της Συνθήκης Ειρήνης να παραδοθούν και να παραδώσουν τον οπλισμό τους. Ένας από αυτούς, ο Μουσταφά Κεμάλ, άρχισε στην Ανατολή την οργάνωση κινήματος αντίστασης αφού διαμόρφωσε σχέδιο δράσης με βασικά σημεία α)τη διαμόρφωση ιδεολογίας εθνικής συνοχής, β) πόλεμο φθοράς των αντιπάλων με παρενοχλητικές επιχειρήσεις και γ)αναζήτηση συμμαχιών ανάμεσα στις δυνάμεις της Αντάντ με βάση αμοιβαία συμφέροντα και εκμετάλλευση των αντιθέσεών τους.
ü  Ιούνιος του1919: Σύσκεψη στην Αμάσεια του Πόντου με στόχο τη δημιουργία ενός νέου εθνικού κράτους
ü  Καλοκαίρι και Φθινόπωρο του 1919: Συνέδρια στη Σεβάστεια και στο Ερζερούμ. Οι στόχοι του κινήματος που είχαν διατυπωθεί στην Αμάσεια έγιναν δεκτοί από όλους τους επαναστάτες και ο Μουσταφά Κεμάλ αναδείχθηκε σε αδιαμφισβήτητο ηγέτη.
ü  Στα τέλη του 1919, ο Κεμάλ όρισε ως έδρα του εθνικού κινήματος την Άγκυρα.
ü  Ιανουάριος του1920 η νέα Βουλή της Κωνσταντινούπολης αποδέχεται την εθνική διακήρυξη των επαναστατών το Εθνικό Συμβόλαιο
ü  Μάρτιος του1920: σύγκληση της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης και δημιουργία επαναστατικής εξουσίας χωρίς παράλληλη κατάργηση του Σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη που θεωρήθηκε αιχμάλωτος των δυτικών. Με το σύνταγμα που ψηφίστηκε η χώρα στο εξής ονομαζόταν Τουρκία, αποκτούσε κοσμικό και όχι θρησκευτικό χαρακτήρα.
ü  Καλοκαίρι του 1920: Ο σουλτάνος αναγκάζεται από την Αντάντ να δεχθεί τη Συνθήκη των Σεβρών αλλά ο Κεμάλ και η κυβέρνησή του την απορρίπτουν κατηγορηματικά